Vệ sinh môi trường - Lá chắn kép phòng bệnh truyền nhiễm
Vệ sinh môi trường (VSMT) không chỉ là một yêu cầu về hạ tầng mà là một trong những nền tảng quan trọng nhất của y tế công cộng và phòng chống bệnh truyền nhiễm. Môi trường sống sạch sẽ, bao gồm hệ thống cấp nước an toàn, vệ sinh hợp lý, quản lý rác thải rắn hiệu quả và kiểm soát véc-tơ, góp phần trực tiếp giảm tải gánh nặng bệnh tật đối với cộng đồng và hệ thống chăm sóc sức khỏe.
Ô nhiễm môi trường gây thiệt hại đáng kể đến chất lượng cuộc sống
Những con số “biết nói”
Ô nhiễm môi trường tiếp tục gây ra thiệt hại đáng kể và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 1,4 triệu người tử vong do điều kiện nước và vệ sinh không an toàn. Hiện vẫn còn 780 triệu người thiếu nước uống cải thiện và 2,5 tỷ người thiếu vệ sinh hợp chuẩn, làm tăng nguy cơ các bệnh truyền qua đường tiêu hóa và bệnh do côn trùng.
Các bệnh truyền nhiễm do véc-tơ vẫn ở mức cao. Đơn cử, tính đến cuối tháng 4 năm 2024, toàn cầu ghi nhận hơn 7,6 triệu ca sốt xuất huyết/dengue. Các ca nặng và tử vong, chủ yếu liên quan đến môi trường đô thị kémsự tồn tại của nước đọng và quản lý rác thải không hiệu quả, tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi Aedes sinh sản.
Vào mùa đông và giai đoạn giao mùa, hiện tượng nghịch nhiệt kết hợp với ô nhiễm từ giao thông, công nghiệp, xây dựng và đốt rác khiến nồng độ bụi mịn (PM2.5) tăng cao. Cuối năm 2025, chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại các đô thị lớn như Hà Nội, nhiều thời điểm rơi vào tình trạng rất xấu đến nguy hại, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đặc biệt với người cao tuổi, trẻ em và người mắc bệnh nền.
Tỷ lệ tử vong của một số bệnh do ô nhiễm không khí
Vì sao vệ sinh môi trường quan trọng trong phòng chống dịch bệnh?
Ngăn chặn nguồn lây: Nước bẩn, hệ thống thoát nước kém và rác thải ứ đọng là môi trường lý tưởng cho mầm bệnh phát triển, gây ra các bệnh lây truyền qua đường phân-miệng (tiêu chảy, viêm gan A, thương hàn). Rác thải, lốp xe cũ, và các vật chứa nước đọng tạo thành nơi sinh sản cho muỗi (véc-tơ) truyền virus gây sốt xuất huyết, Zika, và Chikungunya.
Giảm tải cho cơ sở y tế: Thiếu điều kiện nước sạch – vệ sinh – vệ sinh cá nhân (WASH) trong bệnh viện, đặc biệt tại tuyến cơ sở làm tăng nguy cơ lây nhiễm chéo, đe dọa an toàn cho bệnh nhân và nhân viên y tế, đồng thời làm tăng chi phí điều trị.
Hiệu quả và bền vững: Đầu tư vào nước sạch, vệ sinh và xử lý rác có thể mang lại lợi ích kinh tế gấp nhiều lần thông qua việc giảm rõ rệt tỷ lệ mắc bệnh và mang lại lợi ích sức khỏe lâu dài cho cộng đồng.
Những hành động cấp thiết và khuyến nghị
- Tăng cường giám sát và kiểm soát ô nhiễm không khí:
Phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và địa phương trong việc giám sát chất lượng không khí. Cần kiểm soát nghiêm ngặt nguồn thải từ giao thông, hoạt động công nghiệp, xây dựng và ngăn chặn triệt để hành vi đốt rác/phế thải bừa bãi.
- Thực thi nghiêm chính sách bảo vệ môi trường:
Áp dụng các biện pháp kỹ thuật và pháp lý để hạn chế phát thải, ngăn chặn đốt rác bừa bãi, kiểm soát khí thải nhà máy; khuyến khích sử dụng phương tiện ít hoặc không phát thải và mở rộng giao thông công cộng sạch.
- Đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng:
Tuyên truyền về vai trò vệ sinh môi trường; vận động người dân phân loại – xử lý rác đúng cách, không đốt rác, hạn chế than đốt; đảm bảo thông gió và sử dụng khẩu trang hoặc thiết bị lọc không khí khi cần.
- Tích hợp yếu tố môi trường trong phòng chống dịch:
Các chiến dịch y tế cộng đồng cần lồng ghép bảo vệ môi trường vào các chiến dịch y tế cộng đồng, xem xét đồng thời sức khỏe người dân và chất lượng môi trường sống.
Ngày càng nhiều phương tiện sử dụng nhiên liệu thay thế được đưa vào sử dụng nhằm mục đích giảm phát thải khí nhà kính và tiết kiệm đáng kể chi phí.
Vệ sinh môi trường chính là "lá chắn kép": vừa bảo vệ cộng đồng khỏi các bệnh truyền nhiễm và lây truyền qua véc-tơ, vừa giảm thiểu tác hại của ô nhiễm không khí và nước, từ đó nâng cao chất lượng sống và hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.
Hồng Nhung T.H
