Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh sán lá gan nhỏ

Ngày 24/05/2022, Sở Y tế ban hành Công văn số 1023/SYT-NV về việc thực hiện “Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh sán lá gan nhỏ”. Sở Y tế phổ biến và yêu cầu Thủ trưởng các đơn vị tổ chức triển khai thực hiện Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh sán lá gan nhỏ theo Quyết định số 1172/QĐ-BYT ngày 13/05/2022.

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, Bệnh sán lá gan nhỏ là bệnh ký sinh trùng do sán lá gan nhỏ ký sinh ở đường mật trong gan gây nên những tổn thương đường mật, túi mật, các cơ quan khác với các bệnh lý tùy theo mức độ nhiễm, thời gian nhiễm. Người nhiễm sán lá gan nhỏ khi ăn các thức ăn từ cá chưa được nấu chín có ấu trùng sán lá gan nhỏ còn hoạt động như gỏi cá, lẩu cá, cá muối, cá ngâm giấm, cá khô, cá hun khói... Mọi đối tượng đều có thể bị nhiễm sán lá gan nhỏ. Không có miễn dịch lâu dài và có thể dễ dàng tái nhiễm.

Tuỳ thuộc vào thời gian mắc bệnh và cường độ nhiễm cũng như các yếu tố ảnh hưởng mà các biểu hiện lâm sàng điển hình hay không điển hình. Đa số trường hợp nhiễm bệnh không có triệu chứng lâm sàng hoặc có một số triệu chứng như: Rối loạn tiêu hóa: phân sống, đầy bụng, khó tiêu, ậm ạch, ăn nhiều mỡ đau tăng lên; Mệt mỏi, chán ăn, gầy sút; Đau tức hạ sườn phải và vùng gan, xuất hiện khi lao động nặng, đi lại hoặc khi sức khỏe giảm sút. Đôi khi có cơn đau gan điển hình và kèm theo vàng da, nước tiểu vàng, xuất hiện từng đợt, một số trường hợp bị sạm da; Gan có thể sưng to dưới bờ sườn, mềm, mặt nhẵn và tiến triển chậm, lúc này có thể đau điểm túi mật.

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, bệnh sán lá gan nhỏ có các thể nhẹ, thể trung bình và thể nặng:

Thể nhẹ: Giai đoạn đầu, đa số không có triệu chứng điển hình, đôi khi có rối loạn tiêu hoá;

Thể trung bình: Tương ứng giai đoạn toàn phát người bệnh xuất hiện các triệu chứng sau: Toàn thân: Mệt mỏi, buồn nôn, chán ăn, giảm cân; Đau bụng: Thường đau ở vùng thượng vị, hạ sườn phải hoặc cả hai, đau tăng khi lao động nặng, đi lại, có thể có cơn đau gan điển hình, đau bụng có thể kèm theo tiêu chảy; Rối loạn tiêu hóa: Phân sống, đầy bụng, khó tiêu, ậm ạch; Vàng da, nước tiểu vàng, xuất hiện từng đợt, một số trường hợp có xạm da. Khám gan to dưới bờ sườn, ấn mềm, lúc này có thể có điểm đau túi mật.

Thể nặng: Giai đoạn cuối bệnh nhân càng ăn kém, gầy yếu, sụt cân, giảm sức lao độ ng.Phần lớn người bị bệnh sán lá gan có xơ gan ở nhiều mức độ khác nhau do sán kích thích tăng sinh tổ chức xơ lan toả, đường mật dày lên, kém đàn hồi, có thể bị tắc. Những trường hợp không điều trị có thể dẫn đến xơ gan, cổ trướng và bệnh có liên quan đến ung thư biểu mô đường mật gây tử vong.

Cũng theo Hướng dẫn của Bộ Y tế, bệnh sán lá gan nhỏ được điều trị đặc hiệu như sau: Thuốc: Praziquantel viên nén 600 mg. Liều dùng: Đối với người lớn và trẻ em ≥ 4 tuổi: Praziquantel liều 75 mg/kg chia 3 lần/ngày, dùng 1 ngày, uống cách nhau 4 giờ sau ăn. Hoặc Praziquantel liều 25 mg/kg/ngày x 3 ngày, uống sau ăn.

Không dùng cho phụ nữ có thai; Những người có cơ địa dị ứng với thuốc; Người đang bị bệnh cấp tính hoặc suy tim, suy gan, suy thận, bệnh tâm thần... Hướng dẫn người bệnh chú ý khi sử dụng thuốc: Thời kỳ cho con bú: Người mẹ ngừng cho con bú trong thời gian dùng thuốc và ngừng tới 72 giờ sau liều cuối cùng; trong thời gian này sữa phải được vắt bỏ;  Không sử dụng rượu, bia trong thời gian điều trị;  Không lái xe, điều khiển máy móc trong khi uống thuốc và cả trong 24 giờ sau khi uống Praziquantel vì thuốc có thể gây chóng mặt buồn ngủ. Có thể có chóng mặt, nhức đầu, ngủ gà, buồn nôn, khó chịu vùng hạ vị, mẩn ngứa và có thể sốt nhẹ. Có thể xử trí bằng cách để bệnh nhân nghỉ ngơi tại giường, tuỳ biểu hiện của triệu chứng mà dùng thuốc thích hợp và theo dõi cẩn thận.

Người bệnh được theo dõi điều trị nội trú khoảng 5-7 ngày, được làm các xét nghiệm để chẩn đoán theo dõi điều trị, đánh giá chức năng cơ quan của cơ thể. Đối với những bệnh nhân có bệnh nền, làm các xét nghiệm để theo dõi và điều trị các bệnh nền liên quan.

Người bệnh được theo dõi điều trị ngoại trú và sau điều trị nội trú như sau: Khám lại sau 1 tuần: Người bệnh được đánh giá lại xét nghiệm máu, chức năng gan, thận; Khám lại sau 1 tháng sau điều trị: Người bệnh được đánh giá lại xét nghiệm máu, chức năng gan, thận; Xét nghiệm phân tìm trứng sán lá gan nhỏ; chẩn đoán hình ảnh; Sau 1 tháng, nếu xét nghiệm phân, nếu người bệnh còn có trứng sán lá gan nhỏ, thì cho bệnh nhân nhập viện và nhắc lại liệu trình điều trị nội trú.

Tiêu chuẩn khỏi bệnh là xét nghiệm tìm trứng sán lá gan nhỏ trong phân sau điều trị 1 tháng, xét nghiệm 2 lần trong ngày cho kết quả âm tính.

Để phòng bệnh sán lá gan nhỏ cần tránh không ăn gỏi cá và các loại thực phẩm chế biến từ cá chưa nấu chín; Không dùng phân người nuôi cá, không phóng uế xuống các nguồn nước. Cần truyền thông giáo dục sức khỏe cho cộng đồng về phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ; Định kỳ tẩy sán cho chó, mèo, lợn