Công tác phòng, chống HIV/AIDS và các mô hình can thiệp tại Hưng Yên

Thưa quý vị và các bạn! HIV/AIDS từng được coi là “căn bệnh thế kỷ” khiến thế giới lo ngại. Tuy nhiên, với sự tiến bộ của y học, HIV/AIDS hiện đã được kiểm soát tốt hơn và các nghiên cứu điều trị tiếp tục được triển khai. Dù vậy, tình hình lây nhiễm HIV tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, xu hướng trẻ hóa ca nhiễm và thay đổi hình thái lây truyền đang đặt ra nhiều thách thức. Để tìm hiểu rõ hơn về công tác phòng, chống HIV/AIDS và các giải pháp ngành y tế đang triển khai, phóng viên chúng tôi đã có cuộc trao đổi với Thạc sĩ – Bác sĩ Nguyễn Văn Đức, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Hưng Yên.

Câu 1

Phóng viên: Thưa ông, dịch HIV/AIDS hiện có nhiều diễn biến phức tạp, đặc biệt là sự thay đổi trong hình thái lây nhiễm. Ông có thể chia sẻ cụ thể hơn?

Bác sĩ: Trong những năm gần đây, hình thái lây nhiễm HIV có sự thay đổi rõ rệt. Nếu trước đây lây truyền chủ yếu qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy, thì hiện nay lây truyền qua đường tình dục chiếm tỷ trọng ngày càng lớn, đặc biệt ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), chiếm trên 40% số ca nhiễm mới mỗi năm.

Thạc sĩ – Bác sĩ Nguyễn Văn Đức, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Hưng Yên.

Theo Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), ước tính cả nước có khoảng 267.455 người nhiễm HIV, trong đó 250.496 người còn sống, 182.882 người đang điều trị ARV, bao gồm 2.434 trẻ dưới 15 tuổi tại hơn 500 cơ sở y tế.
Số ca nhiễm mới trung bình hằng năm khoảng 13.000 trường hợp; riêng 6 tháng đầu năm 2025, cả nước phát hiện 5.120 ca nhiễm mới, cho thấy xu hướng tăng trở lại.

Chương trình điều trị ARV của Việt Nam đạt hiệu quả cao. Hơn 97% người bệnh có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế (dưới 1.000 copies/ml), vượt mục tiêu 95% do Liên Hợp Quốc đề ra.

Câu 2

Phóng viên: Công tác phòng, chống HIV/AIDS tại tỉnh Hưng Yên hiện đang tập trung vào những nội dung chính nào?

Bác sĩ: Tại Hưng Yên, các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS được triển khai đồng bộ, gồm:

• Truyền thông và các biện pháp can thiệp giảm hại.
• Tư vấn, xét nghiệm HIV.
• Điều trị ARV nhằm giảm tỷ lệ nhiễm mới và nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Phóng viên: Các mô hình mới như điều trị ARV trong ngày, PrEP hay Methadone đang mang lại hiệu quả ra sao?

Bác sĩ:

• Điều trị ARV trong ngày: Ngay khi người bệnh được khẳng định nhiễm HIV, CDC tỉnh sẽ chuyển người bệnh đến các phòng khám điều trị để được chỉ định dùng ARV ngay trong ngày. Việc điều trị sớm giúp ức chế sự nhân lên của virus, giảm tải lượng virus xuống mức không phát hiện được, qua đó giảm nguy cơ lây truyền.
• Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP): Giúp người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao được bảo vệ hiệu quả.
• Điều trị nghiện chất dạng thuốc phiện bằng Methadone: Hỗ trợ người nghiện ổn định sức khỏe, giảm sử dụng ma túy bất hợp pháp và giảm nguy cơ lây nhiễm HIV qua tiêm chích.

Các mô hình này đang góp phần quan trọng trong việc hạn chế lây nhiễm HIV trong cộng Câu 3

Phóng viên: Khó khăn lớn nhất của đội ngũ cán bộ làm công tác HIV/AIDS hiện nay là gì?

Bác sĩ: Khó khăn chủ yếu là lực lượng cán bộ ở các địa phương còn mỏng và kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ. Một số cán bộ sau khi được đào tạo lại được luân chuyển sang vị trí khác, trong khi cán bộ thay thế chưa được đào tạo kịp thời, dẫn đến khó khăn trong triển khai chuyên môn.

Câu 4

Phóng viên: Xin ông cho biết rõ hơn về đối tượng sử dụng PrEP và tình hình triển khai chương trình này tại Hưng Yên?

Bác sĩ:

PrEP là biện pháp dự phòng sử dụng thuốc ARV cho người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao. Nếu tuân thủ điều trị, PrEP có thể giúp giảm 97% nguy cơ lây nhiễm qua đường tình dục và 74% qua tiêm chích.

Người được chỉ định PrEP cần đáp ứng các tiêu chí:

• HIV âm tính.
• Không có triệu chứng của giai đoạn nhiễm HIV cấp.
• Có hành vi nguy cơ cao trong 6 tháng gần nhất (quan hệ không sử dụng bao cao su với ≥2 bạn tình; có bạn tình nguy cơ cao; dùng chung bơm kim tiêm; hoặc theo yêu cầu của khách hàng).
• Đồng ý xét nghiệm HIV định kỳ.

Hưng Yên triển khai PrEP từ năm 2020. Hiện có 03 cơ sở thực hiện gồm:

1. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh
2. Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Hưng Yên
3. Phòng khám Y khoa tư nhân Hồng Đức

Tính đến nay, chương trình đang điều trị dự phòng cho hơn 1.000 người, chủ yếu là MSM và người nghiện chích ma túy. Kết quả bước đầu cho thấy chương trình tiếp cận hiệu quả nhóm nguy cơ cao và góp phần giảm lây nhiễm HIV.

Câu 5

Phóng viên: Ông có thể giới thiệu khái quát về chương trình tự xét nghiệm HIV đang triển khai tại tỉnh?

Bác sĩ: Chương trình tự xét nghiệm HIV (xét nghiệm HIV qua hệ thống trực tuyến) giúp người dân tiếp cận dịch vụ một cách thuận tiện, kín đáo và an toàn. Toàn tỉnh đã có hơn 1.500 người tham gia. Trong số này, 21 trường hợp có phản ứng dương tính với test nhanh và đều đã được tư vấn, chuyển đến phòng xét nghiệm khẳng định của CDC tỉnh để làm xét nghiệm xác nhận theo quy định.

Câu 6

Phóng viên: Ông có thể chia sẻ những lợi ích nổi bật của Tự xét nghiệm HIV?

Bác sĩ: Tự xét nghiệm HIV mang lại nhiều tiện ích: người dân chủ động kiểm tra tại nhà, tiết kiệm thời gian và đảm bảo riêng tư; giảm kỳ thị và e ngại khi đến cơ sở y tế, đặc biệt với nhóm nguy cơ cao. Quan trọng hơn, hình thức này giúp phát hiện sớm ca nhiễm để kết nối kịp thời với điều trị, góp phần hạn chế lây lan trong cộng đồng.

Câu 7

Phóng viên: Hiện nay lây nhiễm HIV chuyển dịch từ đường máu sang đường tình dục, nhất là trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Ông có thể cho biết tình hình tại Hưng Yên?

Bác sĩ: Tỉnh Hưng Yên có xu hướng lây nhiễm tương đồng cả nước. Dịch ở giai đoạn tập trung, chủ yếu trong các nhóm nguy cơ cao: MSM chiếm khoảng 40%, nhóm nghiện chích ma túy 20%, còn lại là vợ/chồng và bạn tình của người nhiễm. Các ca phát hiện mới chủ yếu là nam (70–80%). Lây truyền qua quan hệ tình dục không an toàn tăng rõ rệt trong 5 năm gần đây (từ 45% năm 2020 lên 66% năm 2024). Nhóm MSM chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong số ca nhiễm mới (17–40%), tiếp đến là nhóm nghiện chích ma túy (14–24%).

Câu 8

Phóng viên: Ngành Y tế đã triển khai những giải pháp gì để giảm lây nhiễm HIV trong nhóm MSM?

Bác sĩ: Ngành tập trung vào 4 nhóm giải pháp chính:

1. Mở rộng tư vấn và xét nghiệm, đa dạng hình thức từ cơ sở y tế, cộng đồng đến tự xét nghiệm HIV online.
2. Phát triển dịch vụ PrEP tại các cơ sở công lập và tư nhân để tăng tiếp cận dự phòng.
3. Đẩy mạnh truyền thông, nhất là tại trường học, khu công nghiệp và trên mạng xã hội nhằm tiếp cận nhóm nguy cơ chưa dám tiếp xúc dịch vụ.
4. Giảm kỳ thị, phân biệt đối xử, đồng thời duy trì các biện pháp giảm hại như bao cao su, chất bôi trơn và điều trị methadone.

Câu 9

Phóng viên: Việc sáp nhập tỉnh và thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp có ảnh hưởng gì đến công tác phòng chống HIV/AIDS?

Bác sĩ: Có cả thuận lợi và khó khăn. Thuận lợi là bộ máy tinh gọn, giảm đầu mối, giúp tập trung nguồn lực tốt hơn. Khó khăn là địa bàn rộng hơn, dân cư biến động lớn trong khi nhân lực mỏng, nhất là tuyến xã. Khối lượng công việc tăng có thể làm gián đoạn hoạt động nếu không chuẩn bị kỹ.

Câu 10

Phóng viên: Trước những thách thức như trẻ hóa ca nhiễm và thay đổi hình thái lây truyền, liệu tỉnh ta có thể đạt mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030 không?

Bác sĩ: Mục tiêu có thể đạt được nếu triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết cần sự lãnh đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền để huy động toàn hệ thống chính trị. Công tác phòng, chống HIV/AIDS phải được lồng ghép hiệu quả vào nhiệm vụ của các ngành như tuyên giáo, giáo dục, y tế, lao động – xã hội. Bên cạnh đó, cần tăng cường phối hợp liên ngành và đổi mới truyền thông để tác động sâu đến cộng đồng, nhất là thanh niên và nhóm nguy cơ cao.

Với vai trò thường trực, Ngành Y tế sẽ tiếp tục tham mưu các chương trình, giải pháp, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và bảo đảm nguồn lực. Ngắn hạn, ngành ưu tiên: mở rộng dịch vụ xét nghiệm (kể cả online), tăng tiếp cận PrEP, duy trì can thiệp giảm hại (bao cao su, bơm kim tiêm, chất bôi trơn, methadone), đảm bảo đầy đủ thuốc và vật tư điều trị ARV, khuyến khích người bệnh tham gia BHYT và điều trị ARV trong ngày.