Thiếu máu do thiếu vitamin B12: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng bệnh

Vitamin B12 là vitamin tan trong nước cần thiết để hình thành các tế bào tạo máu (tế bào hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu). Sự thiếu hụt vitamin B12 hoặc folate có thể gây ra bệnh thiếu máu nguyên bào khổng lồ. 

Thiếu máu nguyên bào khổng lồ là một thuật ngữ dùng để chỉ bệnh thiếu máu trong đó quá trình chuyển hóa axit nucleic bị suy giảm, dẫn đến rối loạn chu trình phân chia nhân-tế bào chất, giảm số lượng phân chia tế bào trong tủy xương và các bất thường về hạt nhân ở cả tiền thân tế bào tủy và hồng cầu.

1. Nguyên nhân gây thiếu máu do thiếu vitamin B12

Bạn có thể bị thiếu máu do thiếu vitamin B12 nếu không có đủ vitamin B12 trong chế độ ăn uống từ thực phẩm như sữa, trứng và thịt. Nhiều khả năng bị thiếu vitamin này ở người lớn tuổi, hoặc người ăn chay. Nó cũng có thể xảy ra nếu cơ thể không thể hấp thụ đủ từ thực phẩm.

Có một số nguyên nhân tiềm ẩn gây ra sự thiếu hụt vitamin B12. Bao gồm giảm lượng ăn vào (ví dụ: giảm ăn các sản phẩm động vật, chế độ ăn thuần chay nghiêm ngặt, cho con bú bởi bà mẹ thiếu vitamin B12).

Thiếu máu ác tính (PA), một tình trạng tự miễn dịch (chẳng hạn như bệnh tuyến giáp hoặc bệnh bạch biến) và các rối loạn dạ dày hoặc ruột non cản trở sự hấp thụ vitamin B12 (ví dụ: phẫu thuật đường ruột hoặc ruột, bệnh Crohn, bệnh celiac, suy tuyến tụy, vi khuẩn phát triển quá mức, nhiễm sán dây cá, teo dạ dày liên quan đến lão hóa).

Thuốc và các loại thuốc cản trở sự hấp thu hoặc sự ổn định B12 (ví dụ: metformin , chất đối kháng thụ thể histamine, chất ức chế bơm proton, oxit nitơ), rối loạn di truyền hiếm gặp.

Những người lớn tuổi có thể do nguyên nhân của các tình trạng cản trở sự hấp thụ vitamin B12 từ thức ăn, bao gồm teo dạ dày, achlorhydria do thuốc ức chế bơm proton, vi khuẩn đường ruột phát triển quá mức do thuốc kháng sinh hoặc uống quá nhiều rượu.

Chế độ ăn uống không đầy đủ. Những người ăn chay trường, ăn chay nghiêm ngặt và một số phụ nữ mang thai hoặc cho con bú hạn chế protein động vật có thể bị thiếu vitamin B12.

Nhiễm virus suy giảm miễn dịch ở người (HIV) được báo cáo có liên quan đến tỷ lệ thiếu hụt vitamin B12 cao (được báo cáo là cao từ 10 đến 39% trong thời kỳ từ những năm 1980 đến những năm 1990). Mối liên quan này được cho là do bệnh ruột liên quan đến HIV với tiêu chảy và rối loạn chức năng hồi tràng, cùng với tình trạng dinh dưỡng kém.

Cắt dạ dày/phẫu thuật cắt đoạn và viêm dạ dày là những nguyên nhân tương đối phổ biến gây thiếu vitamin B12. Sự vắng mặt của axit dạ dày và pepsin trong những rối loạn này dẫn đến suy giảm giải phóng vitamin B12 từ protein thực phẩm và giảm sản xuất yếu tố nội tại làm giảm sự hấp thụ vitamin B12.

Suy tuyến tụy có thể ngăn cản sự gắn kết bình thường của vitamin B12 với IF, và một số rối loạn ở ruột non có thể làm giảm bề mặt hấp thụ đối với phức hợp vitamin B12-IF; các sinh vật như vi khuẩn hoặc sán dây cá có thể cạnh tranh để hấp thu vitamin B12…

2. Triệu chứng của bệnh thiếu máu do thiếu do thiếu vitamin B12

Thiếu vitamin B12 không chỉ liên quan đến mệt mỏi và suy nhược mà còn biểu hiện theo nhiều cách khác nhau, thường không được chú ý hoặc bị quy nhầm cho các nguyên nhân khác...

Khó thở, tim đập nhanh

Nếu cơ thể bạn thiếu hụt vitamin B12, bạn sẽ cảm thấy khó thở khi gắng sức. Lý do là bởi vitamin B12 đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất ra các hemoglobin, một loại protein giúp vận chuyển oxy đi khắp cơ thể. Tình trạng thiếu hụt loại vitamin này có thể làm giảm lưu lượng oxy đến các mô, gây ra thiếu máu và từ đó dẫn đến khó thở, tim đập nhanh. 

Hãy đến gặp bác sĩ để tiến hành các xét nghiệm cần thiết, nếu bạn thường xuyên cảm thấy mệt mỏi mà không rõ nguyên nhân, tim đập nhanh, khó thở, rát lưỡi hoặc các triệu chứng khác do thiếu vitamin B12.

Tổn thương thần kinh và tê bì chân tay

Tình trạng suy nhược các tế bào thần kinh có thể xảy ra khi cơ thể thiếu hụt vitamin B12, từ đó dẫn đến triệu chứng tê bì ở chân và tay. Các tổn thương này có thể trở nên trầm trọng và chuyển biến thành bệnh dị cảm nếu bạn bỏ qua chúng.

Da tái nhợt

Thiếu hụt vitamin B12 có thể khiến da trở nên tái nhợt hoặc vàng ở tròng trắng mắt. Tình trạng thiếu máu xảy ra do việc sản xuất hồng cầu không đúng cách, các tế bào hồng cầu phát triển lớn hơn, dễ vỡ và không thể phân chia. Do đó, với kích thước quá lớn, chúng không thể vượt ra khỏi tủy xương và lưu thông trong máu. Vì vậy, lượng hồng cầu lưu thông trong máu giảm sút, khiến làn da bạn trở nên nhợt nhạt hơn.

Khi các hồng cầu bị phá vỡ, gan sẽ sản xuất Bilirubin - một chất màu hơi đỏ hoặc nâu. Sản sinh ra lượng bilirubin càng lớn thì các tế bào hồng cầu bị phá vỡ càng nhiều. Đây chính là nguyên nhân khiến làn da trở nên nhợt nhạt và mắt bị vàng.

Sưng và viêm lưỡi

Bạn có nguy cơ bị thiếu vitamin B12 nếu bạn ăn chay trường, mắc một số bệnh hệ tiêu hóa hoặc uống quá nhiều rượu bia.

Viêm lưỡi chính là biểu hiện của miệng khi bạn bị thiếu vitamin B12, thể hiện cụ thể qua việc lưỡi trở nên mềm, đỏ và đau hoặc sưng.

Táo bón, tiêu chảy, đầy hơi và chán ăn

Thiếu vitamin B12 chính là một trong các nguyên nhân gây ra các vấn đề về tiêu hóa như táo bón, tiêu chảy, đầy hơi. Tình trạng này có thể trở thành mãn tính nếu không được điều trị. Hoạt động bình thường của hệ tiêu hóa bị ảnh hưởng khi hàm lượng vitamin B12 thấp. Bạn có thể sử dụng các thực phẩm bổ sung vitamin B12 nhằm giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn và giảm các nguy cơ gây táo bón.

Giảm thị lực

Thiếu hụt vitamin B12 có thể khiến bạn bị suy giảm thị lực và nghiêm trọng hơn là bệnh thần kinh thị giác. Nguyên nhân là bởi vitamin B12 đóng vai trò quan trọng trong chức năng của các dây thần kinh cũng như hệ thần kinh. Chẩn đoán tình trạng giảm thị lực ở những người bị suy dinh dưỡng hoặc không tiêu thụ bất cứ thực phẩm nào có nguồn gốc từ động vật.

Trầm cảm, mất trí nhớ

Khi cơ thể thiếu hụt một số vitamin B quan trọng, trong đó có vitamin B12, có thể khiến bạn có nguy cơ mắc trầm cảm hoặc thay đổi tâm trạng. Nguyên nhân là bởi sự thiếu hụt này gây tác động mạnh mẽ đến việc sản xuất serotonin trong não. Đây là một chất dẫn truyền thần kinh giúp điều chỉnh và cân bằng tâm trạng. 

Bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ nếu lượng vitamin nhóm B này trong cơ thể của bạn quá thấp. Uống bổ sung vitamin B12 có thể cải thiện đáng kể tâm trạng.

3. Bệnh thiếu máu do thiếu vitamin B12 có lây không?

Bệnh thiếu máu do thiếu vitamin B12 không phải là bệnh lây nhiễm nên không thể lây.

4. Cách điều trị thiếu máu do thiếu vitamin B12

Thông thường, thiếu máu do thiếu vitamin B12 rất dễ điều trị bằng chế độ ăn uống và bổ sung vitamin. Để tăng lượng vitamin B12 trong chế độ ăn uống. Bạn hãy ăn nhiều thực phẩm có chứa nó, chẳng hạn như:

• Thịt bò, gan và thịt gà; 
• Cá và động vật có vỏ, cá hồi, cá ngừ và nghêu; 
• Ngũ cốc ăn sáng; 
• Sữa ít béo, sữa chua và phô mai; 
• Trứng...

Bác sĩ có thể khuyên nên bổ sung vitamin B12. Nó đi kèm trong thuốc hoặc thuốc xịt mũi. Nếu cơ thể có rất ít vitamin này, bác sĩ có thể tiêm vitamin B12 liều cao hơn.

Bạn cũng có thể cần được điều trị nguyên nhân gây thiếu máu. Nhưng tăng mức vitamin B12 là điều quan trọng có thể làm. Nếu kéo dài tình trạng thiếu máu quá lâu, nó có thể làm hỏng tim, não, dây thần kinh, xương và các cơ quan khác trong cơ thể. Với điều trị, bạn sẽ cảm thấy tốt hơn và tránh bất kỳ vấn đề lâu dài.

5. Phòng ngừa thiếu vitamin B12

Hầu hết mọi người có thể nhận đủ lượng vitamin B12 mà cơ thể cần bằng cách ăn đủ thịt, thịt gia cầm, hải sản, các sản phẩm từ sữa và trứng.

Nếu bạn không ăn các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật, hoặc bạn gặp vấn đề sức khỏe nào đó khiến việc hấp thụ dinh dưỡng trở nên khó khăn, bạn có thể bổ sung vitamin B12 có trong vitamin tổng hợp hoặc các chất bổ sung khác và thực phẩm bổ sung vitamin B12.

Nếu bạn quyết định bổ sung vitamin B12, bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ.

BSCKI Nguyễn Như Thịnh

Phụ trách khoa Bệnh máu tổng hợp 1, Trung tâm Huyết học Truyền máu Nghệ An.