Bệnh do Cryptosporidium: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị và phòng bệnh

1. Nguyên nhân gây bệnh do Cryptosporidium

Bệnh do Cryptosporidium (tiêu chảy do ký sinh trùng – Cryptosporidium) chủ yếu từ các loài động vật có xương sống như ngựa, cừu, khỉ, mèo, chó, và đặc biệt là bò, chúng được coi là nguồn lây nhiễm quan trọng gây sự lan truyền bệnh cho con người. Sự tiếp xúc với chúng thông qua chất thải, nước uống hoặc thậm chí là qua việc tiếp xúc trực tiếp có thể làm cho con người nhiễm ký sinh trùng này.

Rau củ quả có thể trở thành nguồn lây nhiễm khi chúng tiếp xúc với chất thải từ động vật hoặc nước bị nhiễm Cryptosporidium. Điều này làm tăng nguy cơ cho con người bị nhiễm bệnh thông qua sự tiêu thụ các loại thực phẩm này mà không qua quá trình chế biến đủ để tiêu diệt ký sinh trùng.

Các loài động vật có vú khác, cũng như một số loại chim non hoặc động vật mới sinh như bê, cừu non, lợn con trong khoảng từ 1 đến 3 tuần tuổi cũng có thể là nguồn gây bệnh nguy hiểm từ Cryptosporidium. Điều này đặc biệt đáng lưu ý vì trong giai đoạn này, chúng thường thụt lùi hệ miễn dịch còn non nớt, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển và lây lan của ký sinh trùng.

2. Dấu hiệu bệnh do Cryptosporidium

Các dấu hiệu của bệnh do Cryptosporidium thường bao gồm tiêu chảy, buồn nôn, đau bụng, ói mửa, mất nước cơ thể và sốt nhẹ. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể không thể hiện triệu chứng nào.

Biểu hiện bệnh điển hình xuất hiện trong khoảng từ 2 đến 10 ngày sau tiếp xúc với ký sinh trùng, trung bình khoảng 7 ngày và kéo dài 1 - 2 tuần ở những người khỏe mạnh. Sự nhiễm trùng có thể kéo dài lâu hơn ở những người có hệ miễn dịch suy yếu.

Ngoài các triệu chứng thông thường thấy ở ruột, cũng có những trường hợp bệnh nhân biểu hiện triệu chứng bệnh lý ở đường hô hấp.

Ở những người có hệ miễn dịch bình thường, bệnh thường kéo dài 1- 2 tuần nhưng ở những người có hệ miễn dịch suy yếu (bệnh nhân bị bệnh ung thư, HIV/AIDS, người sử dụng corticoid kéo dài, trẻ em, người già...) bệnh có thể diễn biến dài hơn và nặng hơn. Nhiều trường hợp nhiễm Crytosporidium nhưng không có biểu hiện gì.

3. Bệnh do Cryptosporidium có lây không?

Bệnh do Cryptosporidium (tiêu chảy do ký sinh trùng – Cryptosporidium) nên có thể lây nhiễm. Bệnh được lây truyền qua các con đường chủ yếu sau:

• Người lành nuốt những thứ tiếp xúc với phân của người hoặc động vật nhiễm Cryptosporidium.
• Uống các nguồn nước từ hồ bơi, bồn nước nóng, hồ, sông, suối nhiễm phân của người và động vật, trong đó có trứng của Cryptosporidium.
• Thức ăn nhiễm Cryptosporidium không nấu chín, rau sống, trái cây không được rửa kỹ.
• Nuốt Cryptosporidium nhiễm từ các bề mặt như đồ chơi, đồ đạc trong nhà vệ sinh, bô đi tiểu bị nhiễm phân của người bệnh.

4. Cách phòng bệnh do Cryptosporidium

Bệnh do Cryptosporidium rất dễ lây lan từ người sang người. Do đó, để giảm nguy cơ mắc bệnh, hãy thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:

• Hạn chế bơi lội ở những hồ bơi không đảm bảo vệ sinh như hồ bơi công cộng hoặc các khu vui chơi giải trí, công viên nước.
• Tuyệt đối không bơi khi đang bị tiêu chảy, phải đợi ít nhất 2 tuần sau khi khỏi tiêu chảy hẳn mới được đi bơi trở lại.
• Không tiếp xúc hoặc sử dụng nguồn nước ô nhiễm, sông, suối, hồ chưa qua xử lý.
• Chỉ được uống nước đun sôi để nguội hoặc nước đã qua xử lý tiệt trùng.
• Rửa tay thường xuyên bằng dung dịch hoặc xà phòng diệt khuẩn, nhất là sau khi tiếp xúc với động vật, vật nuôi, sau khi đi vệ sinh.
• Rửa sạch và gọt vỏ thực phẩm trước khi ăn.
• Quan hệ tình dục an toàn, sử dụng bao cao su và màng bảo vệ khoang miệng nếu quan hệ bằng miệng. Nếu đang bị tiêu chảy nên tạm ngưng quan hệ cho đến khi khỏi hẳn.

5. Cách điều trị do Cryptosporidium

Chẩn đoán bệnh Cryptosporidium thường không dựa vào các biểu hiện lâm sàng mà dựa vào kết quả xét nghiệm phân. Các phương pháp xét nghiệm như nhuộm Aumarin huỳnh quang hoặc nhuộm Ziehl-Neelsen cải tiến được sử dụng để tìm kiếm ký sinh trùng. So với các phương pháp như soi tươi hay nhuộm iod, các phương pháp này có độ chính xác cao hơn trong việc phát hiện Cryptosporidium, mặc dù vẫn có những khó khăn trong việc nhận biết.

Về điều trị tiêu chảy do Crytosporidium còn gặp nhiều khó khăn. Biện pháp điều trị chủ yếu là bù nước và điện giải cho bệnh nhân. Ngay tại nhà, cần bù nước bằng dung dịch osezol hoặc viên hydrite. Cần chú ý pha dung dịch bù nước phải theo đúng hướng dẫn sử dụng, không được chia nhỏ gói osezol hoặc viên hydrit để pha làm nhiều lần.

Dung dịch bù nước đã pha nếu quá 12 giờ không uống hết phải bỏ đi. Việc cho uống bù nước phải được duy trì đến khi đi tiêu phân sệt và dưới 3 lần mỗi ngày. Đối với những bệnh nhân đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch mà xác định là mắc bệnh thì nên hoặc giảm liều nếu có thể để cơ thể có đủ khả năng loại trừ được ký sinh trùng.

Cách xử lý nước nghi ngờ nhiễm Crytosporidium bằng cách nước dùng để uống được lọc từ nước sông, suối, ao, hồ nên đun sôi ít nhất 1 phút. Ở những nơi núi cao, thời gian đun sôi cần kéo dài hơn.

Sử dụng biện pháp lọc nước bằng cát và các biện pháp thông thường khác (dùng bông gòn, bể lắng, phèn…) không loại bỏ được Crytosporidium. Một số thiết bị lọc nước trên bằng khe thẩm thấu trên thị trường được nghi nhận là có tác dụng lọc ký sinh trùng này. Nguồn nước được xử lý bằng tia cực tím có thể làm mất khả năng gây bệnh của ký sinh trùng này.

BS. Trần Văn Đức