Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc sỏi túi mật

Nguyên nhân gây sỏi túi mật

Khởi nguồn của sỏi túi mật là dịch mật - hợp chất giúp cơ thể tiêu hóa chất béo và thuần hóa hàng loạt vitamin. Sỏi túi mật có thể nhỏ vài milimet hoặc lớn vài centimet, có hình tròn, bầu dục hoặc nhiều hình dạng khác tùy theo cấu tạo. Có khi bệnh nhân chỉ có một vài sỏi nhưng có người bị rất nhiều sỏi.

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra sỏi túi mật, trong đó có 2 nguyên nhân chính sau:

• Mật chứa quá nhiều cholesterol. Thông thường mật của bạn có đủ chất để hòa tan cholesterol do gan bài tiết. Nhưng nếu gan đào thải cholesterol nhiều hơn khả năng hòa tan của mật, phần cholesterol dư thừa có thể hình thành nên các tinh thể và cuối cùng thành sỏi túi mật.
• Mật chứa quá nhiều bilirubin. Bilirubin là một chất được tạo ra khi cơ thể của bạn phá vỡ các hồng cầu. Một số bệnh lý làm cho gan sản xuất quá nhiều bilirubin như xơ gan, nhiễm trùng đường mật… Phần bilirubin dư thừa góp phần hình thành nên sỏi túi mật.

Các yếu tố nguy cơ tạo sỏi túi mật

• Do tuổi cao: Theo các nhà nghiên cứu, tỉ lệ sỏi túi mật tăng theo tuổi. Đôi khi sỏi túi mật xuất hiện ở trẻ em, nhưng trong những trường hợp này thường kèm theo những rối loạn điển hình khác như tán huyết, dị dạng bẩm sinh, rối loạn hồi tràng, hội chứng ruột ngắn…
• Do yếu tố gia đình và vùng miền: Người có tiền sử gia đình có người mắc sỏi túi mật sẽ có nguy cơ cao hơn mắc bệnh này. Theo nghiên cứu ở phương Tây, đa số sỏi túi mật là tập hợp chủ yếu từ cholesterol. Còn ở nước ta phần nhiều là sỏi sắc tố, bắt nguồn từ trứng và xác ký sinh trùng đường ruột. Dân thành thị thường bị sỏi túi mật hơn nông dân, tầng lớp trung lưu bị nhiều hơn tầng lớp nghèo.
• Do giới tính: Tỉ lệ sỏi cholesterol ở giới nữ cao gấp 4 lần giới nam. Tất cả do những hormone nữ giới. Estrogen gia tăng nồng độ cholesterol trong dịch mật, progesteron làm chậm tốc độ giải phóng túi mật. Điều này giải thích vì sao xác suất mắc bệnh của phụ nữ giảm dần cùng tuổi tác (so với xu hướng mắc bệnh của nam giới). Mối liên quan giữa sự thay đổi nội tiết thai kỳ và sự hình thành sỏi túi mật đã được ghi nhận. Các nghiên cứu cho thấy phụ nữ mang thai nhiều lần hoặc sử dụng estrogen ngoại sinh làm tăng nguy cơ tạo sỏi cholesterol.
• Do béo phì: Béo phì làm tăng tỉ lệ sỏi túi mật, những nghiên cứu về chuyển hóa trên bệnh nhân béo phì nhận thấy có sự tăng tiết cholesterol của gan so với acid mật và lecithine.
• Các yếu tố khác: Một số yếu tố nguy cơ khác như tăng lipid máu, đái tháo đường, hồi tràng bất thường hoặc bị cắt bỏ…

Triệu chứng của sỏi túi mật

Đa số đối tượng bị sỏi túi mật đã kết tủa không hề hay biết. Những cục sỏi "thầm lặng" không gây bất cứ triệu chứng gì và thường được tình cờ phát hiện trong những dịp thăm khám khác - chẩn đoán bằng siêu âm ổ bụng.

Những triệu chứng đau dữ dội xuất hiện nhiều nhất khi sỏi làm tắc ống túi mật. Những cơn đau thường xảy ra trong trường hợp túi mật co thắt đột ngột (hay xảy ra sau bữa ăn nhiều thịt, dầu mỡ), do gia tăng sức ép của sỏi lên thành túi mật hoặc động tác co thắt túi mật làm chúng dịch chuyển, hệ quả làm tắc đường dẫn mật.

Trong các triệu chứng cơ bản cơn đau thường xuất hiện ở giữa hoặc bên phải phần trên ổ bụng, ngay dưới đường xương sườn - tình trạng đau đớn gia tăng kéo dài khoảng 60 phút và có thể duy trì, mức độ giảm dần trong vài tiếng tiếp theo. Cảm giác đau có thể mạnh mẽ và dai dẳng (bệnh nhân thường liên tưởng đến nhát dao chọc ngoáy) hoặc nhức nhối và căng phồng. Cũng không hiếm trường hợp cơn đau lan theo hướng sau lưng (ở độ cao thận) hoặc cánh tay phải. Không loại trừ kèm theo tình trạng buồn nôn và nôn. Cơn đau thuyên giảm khi túi mật trở lại trạng thái bình thường.

Ai thường mắc bệnh sỏi túi mật?

Sỏi túi mật rất phổ biến: Có đến 20% nam giới và 40% nữ giới bị sỏi túi mật. Phụ nữ dễ mắc sỏi túi mật hơn vì sự ảnh hưởng của estrogen (hormone nữ) lên quá trình tạo mật.

Những người thừa cân hoặc đang cố gắng giảm cân nhanh chóng cũng có khả năng bị sỏi túi mật.

Ngoài ra, bạn cũng có khả năng mắc bệnh nếu trong gia đình có người đã từng bị sỏi túi mật.

Một nguyên nhân nữa tiếp tay cho sự xuất hiện của sỏi túi mật là tiểu đường hoặc những bệnh khác hạn chế chức năng của túi mật hoặc làm chậm nhu động ruột - trong đó thậm chí có cả tình trạng tổn thương tủy sống.

Tóm lại: Sỏi túi mật là vấn đề thường gặp, để hạn chế nguy cơ xuất hiện sỏi túi mật hàng ngày cần ăn ba bữa cân bằng. Duy trì cân nặng không vượt quá chuẩn mực dành cho lứa tuổi. Thường xuyên tập luyện thể thao (đi bộ) thời gian tối thiểu 30 phút mỗi ngày trong tuần.

ThS. BS. Nguyễn Văn Bình