Ấu trùng sán lợn: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị và phòng bệnh

1. Nguyên nhân ấu trùng sán lợn

Có nhiều nguyên nhân gây bệnh ấu trùng sán lợn trong đó một số nguyên nhân gồm:

• Ăn hay uống phải trứng ấu trùng hoặc sán dây: Đây là lý do chính khiến bệnh nhân nhiễm ký sinh trùng.
• Ăn phải nang ấu trùng trong thịt hoặc các mô cơ: Khi một con vật có sán dây ký sinh trong cơ thể, ấu trùng sán dây sẽ xâm nhập vào trong mô cơ của nó. Khi ăn thịt con vật bị nhiễm đó chưa được nấu chín theo thời gian sẽ phát triển thành sán dây trưởng thành trong ruột.

Ấu trùng sán lợn có trong thịt sống sẽ chết khi được đun sôi trong vòng 2 phút hoặc đun nấu ở nhiệt độ 75 độ C trong vòng 5 phút. Tuy nhiên, chính vì thói quen ăn uống thiếu sạch sẽ, không vệ sinh như ăn các loại thịt không được chế biến kỹ như nem chua, nem thính… hay ăn sống như gỏi, rau sống, tiết canh… dẫn đến việc mắc bệnh ấu trùng sán lợn. Hiện bệnh vẫn còn lưu hành ở nhiều nơi trên thế giới trong đó có Việt Nam.

2. Dấu hiệu nhiễm ấu trùng sán lợn

Các biểu hiện của bệnh sán dây thường không rõ ràng. Người bệnh có thể gặp một số triệu chứng như rối loạn tiêu hóa nhẹ, đau bụng, cảm giác bứt rứt, khó chịu, có những đốt sán tự rụng theo phân ra ngoài. 

Đốt sán là những đoạn nhỏ có hình dạng dẹt, màu trắng ngà như xơ mít, đầu sán phẳng, có thể phát hiện thấy có trứng sán trong phân.

Theo các chuyên gia y tế, tùy thuộc vào vị trí ký sinh và đóng kén của sán dây mà người bệnh sẽ có những biểu hiện khác nhau:

• Nang sán nằm trong não: Người bệnh có thể bị động kinh, liệt nửa người hay liệt tay, chân, nói ngọng, đau đầu dữ dội hoặc rối loạn trí nhớ. Trẻ bị nhiễm ấu trùng sán lợn sẽ bị ảnh hưởng tới khả năng phát triển của não bộ, ảnh hưởng tới vấn đề học tập, đồng thời trẻ có thể bị co giật hay ngất xỉu đột ngột.
• Nang sán nằm trong mắt: tăng nhãn áp, chèn ép sau nhãn cầu, thị lực của người bệnh bị giảm hoặc mù.
• Nang sán nằm ở dưới da, thường ở cơ bắp tay, chân hoặc cơ lưng, ngực, cơ liên sườn: gây ra triệu chứng máy, giật cơ. Cần chú ý phân biệt với hạch nếu xuất hiện một số nang đơn lẻ.

3. Ấu trùng sán lợn có lây không?

Ấu trùng sán lợn là bệnh lây truyền qua đường thực phẩm do ký sinh trùng. Bệnh thường xảy ra ở những nước có nền kinh tế kém phát triển. Những vùng có tiêu chuẩn vệ sinh cá nhân thấp, vệ sinh môi trường kém, quản lý chăn nuôi kém, kiểm tra thịt chưa đầy đủ... Vì vậy, đây không phải bệnh lây nhiễm nên không thể lây từ người sang người.

4. Cách phòng ấu trùng sán lợn

Để phòng ấu trùng sán lợn cần tuân thủ nguyên tắc vệ sinh, vệ sinh môi trường sống tốt.

• Tuyệt đối không được sử dụng thịt lợn bệnh để chế biến thực phẩm, phải tuân thủ quy tắc "ăn chín, uống sôi", sử dụng các loại thức ăn đã được chế biến hợp vệ sinh, nấu chín kỹ.
• Không ăn các loại thực phẩm sống như thịt lợn, thịt lợn tái, nem chua (nguy cơ nhiễm sán dây trưởng thành), rau sống không đảm bảo vệ sinh (nguy cơ bị bệnh ấu trùng sán lợn).
• Quản lý chất thải, phân tươi, nhất là ở những nơi có người nhiễm sán dây lợn trưởng thành trong ruột.
• Không dùng phân gia súc và phân người chưa ủ đúng kỹ thuật để bón cho cây trồng và rau xanh.
• Không nuôi lợn thả rông, sử dụng hố xí hợp vệ sinh, vệ sinh môi trường sống sạch sẽ xung quanh người và vật nuôi.
• Người có sán trưởng thường thành trong ruột phải tiếp nhận điều trị dứt điểm, không phóng uế bừa bãi.
• Quản lý chặt chẽ tiêu chuẩn đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm tại các lò mổ lợn.
• Trước khi chế biến thực phẩm hoặc trước khi ăn phải rửa tay thường xuyên bằng xà phòng; tắm và vệ sinh cơ thể sạch sẽ mỗi ngày.
• Đối với trẻ từ 2 tuổi trở lên tẩy giun sán 6 tháng/lần. Người bệnh cần được phát hiện, chẩn đoán sớm và điều trị đúng phác đồ.

5. Cách điều trị ấu trùng sán lợn

Chẩn đoán bệnh ấu trùng sán lợn cần dựa vào các yếu tố khai thác dịch tễ - tiền sử tiếp xúc, triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm. Chẩn đoán xác định khi thấy hình ảnh đặc trưng của nang sán/ ký sinh trùng trên mô bệnh học hoặc trực tiếp thấy ký sinh trùng khi soi đáy mắt hoặc hình ảnh đầu sán trên phim cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ.

Tùy từng trường hợp cụ thể mà các bác sĩ sẽ chỉ định phù hợp. Bệnh nhân sẽ được chỉ định sử dụng một số loại thuốc để "tiêu diệt" chúng như albendazole, praziquantel, nitazoxanide.

Một số phương pháp điều trị khác được áp dụng đối với trường hợp nhiễm trùng xâm lấn gồm có:

• Thuốc trừ giun sán.
• Điều trị chống viêm.
• Điều trị chống động kinh.
• Đặt shunt với trường hợp nhiễm trùng xâm lấn gây ra tình trạng não úng thủy.
• Phẫu thuật để loại bỏ những nang phát triển trong gan, phổi và mắt vì chúng có thể đe dọa đến chức năng của các cơ quan, dễ gây biến chứng nghiêm trọng.

Hiện đã có đầy đủ các loại thuốc để có thể điều trị khỏi tất cả các thể nhiễm sán nên nếu không may mắc bệnh ấu trùng sán lợn thì người dân cũng không nên quá lo lắng vì bệnh không khó điều trị. Vì vậy, người dân không nên tự ý mua thuốc về để tự trị và không nên điều trị bằng thuốc nam, Đông y hay các thuốc cổ điển vì dễ làm bệnh nghiêm trọng và gây biến chứng nguy hiểm.

Bs. Nguyễn Hồng Quang