Tìm hiểu về căn bệnh gây ra 12000 ca tử vong mỗi năm nhưng lại không rõ triệu chứng

Đã đến lúc lồng ghép bệnh sán lá gan Chagas vào chăm sóc sức khỏe ban đầu

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chủ đề của năm 2023 là "Đã đến lúc lồng ghép bệnh Chagas vào chăm sóc sức khỏe ban đầu" để phát hiện và điều trị bệnh sớm. Ở nhiều quốc gia, tỷ lệ phát hiện bệnh sán lá gan Chagas thấp (<10%, thường là <1%) và thường có những rào cản đối với việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe đầy đủ.

Bệnh sán lá gan Chagas phổ biến ở những người dân nghèo ở lục địa Mỹ Latinh nhưng ngày càng được phát hiện ở các quốc gia và lục địa khác.

Sán lá gan Chagas thường được gọi là “căn bệnh thầm lặng” vì phần lớn người nhiễm bệnh không có triệu chứng hoặc triệu chứng cực kỳ nhẹ.

Có khoảng 6-7 triệu người mắc bệnh Chagas trên toàn thế giới, với 12.000 ca tử vong hàng năm. Mỗi năm lại xuất hiện thêm 30.000–40.000 trường hợp mắc mới.

Đường lây truyền của bệnh sán lá gan Chagas và cách phòng ngừa

Bệnh Chagas, còn được gọi là bệnh sán lá gan châu Mỹ, là một căn bệnh có khả năng đe dọa tính mạng do ký sinh trùng đơn bào Trypanosoma cruzi (T. cruzi) gây ra .

Ước tính có khoảng 6–7 triệu người trên toàn thế giới (chủ yếu ở Mỹ Latinh) bị nhiễm Trypanosoma cruzi - ký sinh trùng gây bệnh Chagas.

Bệnh lây truyền qua bọ triatomine (do vật trung gian truyền), cũng như qua đường miệng (truyền qua thực phẩm), qua máu/các sản phẩm máu, truyền từ mẹ sang con (bẩm sinh), cấy ghép nội tạng và tai nạn phòng thí nghiệm.

Nhiễm trùng Trypanosoma cruzi có thể chữa khỏi nếu bắt đầu điều trị ngay sau khi nhiễm bệnh.

Ở những bệnh nhân mạn tính, điều trị bằng thuốc chống ký sinh trùng có khả năng ngăn ngừa hoặc hạn chế sự tiến triển của bệnh và ngăn ngừa lây truyền, ví dụ như lây nhiễm từ mẹ sang con.

Có tới 1/3 số người mắc sán lá gan Chagas mạn tính tiến triển bệnh liên quan tới tim và 1/10 tiến triển các thay đổi về tiêu hóa, thần kinh có thể cần điều trị đặc hiệu.

Các chiến lược chính để ngăn ngừa bệnh sán lá gan Chagas bao gồm:

• Kiểm soát véc tơ (ở châu Mỹ Latinh);
• Sàng lọc máu, các sản phẩm của máu và các cơ quan trước khi truyền và ghép;
• Xét nghiệm và điều trị cho các bé gái, phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, trẻ sơ sinh và anh chị em có mẹ nhiễm bệnh mà không được điều trị ký sinh trùng trước đó.

Dấu hiệu và triệu chứng bệnh sán lá gan Chagas

Bệnh Chagas biểu hiện theo 2 giai đoạn: cấp tính và mạn tính.

Giai đoạn cấp tính ban đầu kéo dài khoảng 2 tháng sau khi nhiễm bệnh. Trong giai đoạn cấp tính, một số lượng lớn ký sinh trùng lưu thông trong máu, nhưng trong hầu hết trường hợp, người nhiễm sán lá gan Chagas thường không xuất hiện triệu chứng hoặc các triệu chứng thường nhẹ và không đặc hiệu.

Ở gần 50% số người bị bọ triatomine cắn, các dấu hiệu đặc trưng đầu tiên có thể nhìn thấy có thể là tổn thương da hoặc sưng tấy đỏ tía ở mí mắt của một bên mắt. Ngoài ra, người bệnh có thể có biểu hiện sốt, nhức đầu, hạch bạch huyết to, xanh xao, đau cơ, khó thở, sưng và đau bụng hoặc ngực.

Trong giai đoạn mạn tính, ký sinh trùng ẩn náu chủ yếu ở tim và cơ tiêu hóa. Từ 10-30 năm sau khi nhiễm bệnh, có tới 1/3 số bệnh nhân sán lá gan Chagas bị rối loạn tim mạch và cứ 10 người thì có 1 người bị bệnh tiêu hóa (thường là phì đại thực quản hoặc đại tràng), các rối loạn thần kinh hoặc cả hai.

Trong những năm sau đó, nhiễm trùng ở những bệnh nhân này có thể gây ra sự phá hủy hệ thần kinh và cơ tim, hậu quả là rối loạn nhịp tim hoặc suy tim tiến triển và đột tử.

Điều trị bệnh sán lá gan Chagas

Để tiêu diệt ký sinh trùng, bệnh sán lá gan Chagas có thể được điều trị bằng thuốc benznidazole hoặc nifurtimox.

Cả hai loại thuốc này đều có tác dụng chữa khỏi bệnh hoàn toàn nếu được sử dụng ngay sau khi nhiễm bệnh ở giai đoạn cấp tính, kể cả các trường hợp lây truyền bẩm sinh.

Tuy nhiên, hiệu quả của cả hai loại thuốc này đều giảm dần khi một người nhiễm bệnh càng lâu và các phản ứng bất lợi thường xảy ra nhiều hơn ở tuổi già.

Điều trị cũng được chỉ định cho những người nhiễm trùng tái phát (chẳng hạn như, do ức chế miễn dịch) và cho bệnh nhân trong giai đoạn đầu mạn tính, bao gồm trẻ em gái và phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (trước hoặc sau khi mang thai) để ngăn ngừa lây truyền từ mẹ sang con.

Người lớn bị nhiễm bệnh, đặc biệt là những người không có triệu chứng, nên được điều trị vì điều trị bằng thuốc chống ký sinh trùng cũng có thể ngăn ngừa hoặc hạn chế sự tiến triển của bệnh.

Trong những trường hợp khác, nên cân nhắc lợi ích tiềm năng của thuốc trong việc ngăn ngừa hoặc làm chậm sự phát triển của bệnh sán lá gan Chagas với thời gian điều trị (lên đến 2 tháng) và các phản ứng bất lợi có thể xảy ra (xảy ra ở 40% bệnh nhân người lớn được điều trị).

Không nên dùng benznidazole và nifurtimox cho phụ nữ mang thai hoặc những người bị suy thận hoặc suy gan.

Nifurtimox cũng chống chỉ định cho những người có tiền sử rối loạn thần kinh hoặc tâm thần.

Ngoài ra, có thể cần điều trị cụ thể cho các biểu hiện về tim, tiêu hóa hoặc thần kinh.

Nguyễn Vân

(theo WHO)