Bại liệt: Ngăn chặn nguy cơ tái xuất hiện

Bại liệt là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do virus Poliovirus gây ra, lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa và có khả năng phá hủy hệ thống thần kinh trung ương,  dẫn đến liệt mềm không hồi phục, hoặc tử vong đặc biệt ở trẻ em. Nhờ triển khai hiệu quả vắc-xin, nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, đã khống chế và thanh toán bệnh bại liệt trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khẳng định bại liệt vẫn được xếp vào tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu cho đến khi virus được loại trừ hoàn toàn trên phạm vi thế giới.

Bệnh bại liệt được gây ra bởi virus bại liệt Polio (Poliovirus)

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong năm 2025, thế giới vẫn ghi nhận sự lưu hành dai dẳng của virus bại liệt hoang dại tuýp 1 tại tại ổ dịch khu vực Afghanistan và Pakistan, với hàng chục ca mắc được ghi nhận. Đáng lo ngại hơn, sự xuất hiện của các biến chủng virus bại liệt có nguồn gốc từ vắc xin (cVDPV) đang trở thành thách thức mới cho hệ thống y tế toàn cầu Việc phát hiện các ca bệnh đơn lẻ hoặc dấu vết virus qua giám sát môi trường tại nhiều quốc gia là minh chứng cho thấy mầm bệnh vẫn âm thầm tồn tại ở những vùng thiếu về tiêm chủng.

Đáng chú ý, tại Lào, WHO xác nhận chủng poliovirus phát hiện ở bé trai 3 tuổi mắc liệt mềm cấp tính đã biến đổi 31 gene, phản ánh việc virus đã lưu hành âm thầm trong cộng đồng khoảng ba năm trước khi được phát hiện. Thực tế này là cảnh báo rõ ràng về nguy cơ tồn tại kéo dài của virus nếu hệ thống giám sát dịch tễ và miễn dịch cộng đồng không được duy trì ở mức cao.

Đối với Việt Nam, dù đã giữ vững thành quả thanh toán bệnh bại liệt từ năm 2000 và nhiều năm liền duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao. song chúng ta tuyệt đối không được chủ quan trước bối cảnh biến động hiện nay. Nguy cơ virus xâm nhập trở lại vẫn hiện hữu, đặc biệt tại các địa bàn có khoảng trống miễn dịch hoặc có sự giao lưu, di chuyển dân cư lớn. Khi những "khoảng trống miễn dịch" xuất hiện, chỉ cần một ca bệnh xâm nhập cũng có thể bùng phát thành ổ dịch lớn nếu không có sự chuẩn bị và ứng phó kịp thời từ hệ thống y tế dự phòng.

Vắc-xin ngừa bại liệt nằm trong chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia

Trước tình hình đó, WHO khuyến cáo các quốc gia cần duy trì tỷ lệ tiêm chủng vắc xin bại liệt ở mức cao, không để sót đối tượng, đồng thời tăng cường giám sát liệt mềm cấp tính và giám sát môi trường để phát hiện sớm sự lưu hành của virus. WHO nhấn mạnh rằng tiêm chủng đầy đủ cho trẻ em là biện pháp hiệu quả và bền vững nhất để phòng bệnh bại liệt.

Thực hiện khuyến cáo của WHO, Bộ Y tế yêu cầu các địa phương sàng lọc người nhập cảnh dưới 15 tuổi đến từ vùng nguy cơ cao, đồng thời rà soát tiền sử tiêm chủng ở nhóm đối tượng dưới 15 tuổi và tổ chức tiêm bổ sung vắc-xin bại liệt còn thiếu mũi, đồng thời siết chặt công tác giám sát người nhập cảnh từ các vùng có nguy cơ cao. Hệ thống giám sát liệt mềm cấp tính và giám sát môi trường cũng được đẩy mạnh nhằm phát hiện sớm nhất sự hiện diện của virus trong cộng đồng.

Bên cạnh sự nỗ lực của cơ quan y tế, vai trò của gia đình và cộng đồng là yếu tố then chốt để xây dựng “lá chắn” an toàn. Phụ huynh cần chủ động đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch, theo dõi sát tình trạng sức khỏe của trẻ và đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu liệt đột ngột, yếu chi hoặc nghi ngờ liệt mềm cấp tính. Việc phát hiện sớm không chỉ giúp điều trị kịp thời mà còn góp phần ngăn chặn nguy cơ lây lan trong cộng đồng.

Bại liệt chỉ có thể được loại trừ khi mọi trẻ em đều được bảo vệ bằng vắc xin. Chủ động tiêm chủng, không bỏ sót đối tượng và nâng cao cảnh giác của cộng đồng chính là “lá chắn” vững chắc để bảo vệ thành quả thanh toán bại liệt của Việt Nam.